Kìm hãm năng lực nội tại 

HTX Rau quả sạch Chúc Sơn (Hà Nội) là một ví dụ cho quá trình hoạt động hiệu quả theo Luật HTX 2012. Trong  quá trình sản xuất, HTX không ngừng đầu tư theo hướng hiện đại, thực hiện trồng rau trong nhà màng, đầu tư hệ thống cảm biến đo nhiệt độ, hệ thống quan trắc và camera nhằm làm chủ quá trình sản xuất.

Đến nay, HTX trở thành đầu mối cung cấp nông sản đạt chuẩn cho 22 đơn vị gồm các bệnh viện, trường học, cửa hàng tiện ích trên địa bàn thành phố. Sản lượng tiêu thụ rau theo chuỗi khoảng 700 tấn/năm. Thu nhập của hộ tham gia chuỗi tăng khoảng 30% so với bình thường, đạt 1,2 tỷ đồng/ha/năm.

Có thể thấy, Luật HTX 2012 ra đời đã giúp hình thành và phát triển những mô hình HTX quy mô lớn như HTX Chúc Sơn, giúp người dân thay đổi tư duy sản xuất theo hướng tích cực. Tuy nhiên, trong quá trình áp dụng và thực hiện Luật HTX 2012 vào sản xuất và quản lý vẫn còn những khó khăn nhất định, gây lúng túng cho nhiều HTX.

Chuyên gia người Nhật hỗ trợ HTX Chúc Sơn đào đất để mang đi kiểm nghiệm nhằm phát triển hiệu quả chuỗi giá trị khi thực hiện theo Luật HTX 2012.

Đơn cử như tại HTX 6/12 ở xã Đào Thịnh (Yên Bái) đã chuyển đổi thành công theo Luật HTX 2012. Tuy nhiên, theo Ban giám đốc, Luật quy định giá trị cung ứng sản phẩm, dịch vụ của HTX cho thành viên là 50% và không được quá 50% ra ngoài cộng đồng. Quy định này tuy tạo điều kiện thu hút người dân tham gia HTX nhưng thực chất, việc người dân có tham gia HTX hay không còn phù thuộc vào nhiều điều, nhất là ý thức.

“HTX dù có năng lực sản xuất lên đến 80ha cây lâm nghiệp kết hợp với chế biến tinh dầu nhưng số lượng thành viên quá ít, chỉ 11 người, còn lại là người lao động và hộ liên kết lên đến cả trăm hộ. Nếu đáp ứng tỷ lệ cung ứng dịch vụ theo quy định của Luật thì hiệu quả sản xuất của HTX không cao”, ông Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc HTX cho biết.

Điều 6, Luật HTX 2012 quy định các chính sách hỗ trợ, ưu đãi đối với HTX gồm: đào tạo nguồn nhân lực, xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, ứng dụng công nghệ mới, tiếp cận vốn và Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX, tạo điều kiện tham gia các chương trình mục tiêu quốc gia…

Tuy nhiên trên thực tế, còn rất nhiều bất cập, số lượng HTX được hưởng thụ còn chưa nhiều. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là việc quy định nguồn kinh phí. Ông Huỳnh Văn Chiến, Giám đốc HTX nông nghiệp Thân Thiện (TP. Cần Thơ) cho biết, chính sách hỗ trợ thành lập mới, tổ chức lại hoạt động theo Luật HTX 2012 do nguồn ngân sách địa phương hỗ trợ 100% kinh phí. Thế nhưng nhiều địa phương chưa cân đối được kinh phí nên việc dành khoản kinh phí hỗ trợ HTX là rất khó khăn.

Bên cạnh đó, Luật HTX 2012 cũng quy định ưu tiên các HTX có quy mô lớn về thành viên, sản xuất theo hướng hàng hóa lớn, sản xuất theo cụm liên kết ngành và chuỗi giá trị để hưởng các chính sách hỗ trợ trên. Nhưng theo ý kiến của nhiều HTX, những điều kiện như vậy HTX rất khó đáp ứng được. Trong khi để được hưởng các chính sách ưu đãi, cần phải có hướng dẫn chi tiết, cụ thể và có quy định đặc thù.

Chẳng hạn như HTX muốn vay vốn thì cần phải có tài sản thế chấp, muốn vậy địa phương phải thực hiện giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho HTX thì mới hoàn thiện được thủ tục của các tổ chức tín dụng.

Tăng sức hấp dẫn cho HTX

Những bất cập trên chính là nguyên nhân khiến việc thành lập và chuyển đổi HTX theo Luật HTX 2012 ở một số tỉnh, thành phố chưa như mong muốn. Ðây cũng là lý do làm giảm sức hấp dẫn của mô hình HTX kiểu mới.

Theo Bộ kế hoạch và Đầu tư, một số vùng có số lượng HTX chưa chuyển đổi, đăng ký lại theo Luật HTX 2012, chủ yếu tập trung tại vùng Đông Bắc ( còn 870 HTX, chiếm 32,1% số HTX phải chuyển đổi, đăng ký lại theo Luật của vùng) và Tây Bắc (còn 231 HTX, chiếm 41,2%)…

TS. Nguyễn Mạnh Cường, Viện trưởng Viện phát triển kinh tế hợp tác (Liên minh HTX Việt Nam) cho rằng, Luật HTX năm 2012 đã có những thay đổi lớn về thể chế hoạt động của HTX kiểu mới và hàng loạt các nghị định, thông tư hướng dẫn cụ thể về các chính sách ưu đãi cũng đã được ban hành. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều HTX vẫn khó tiếp cận và thụ hưởng.

Mô hình trồng rau màu của HTX Thân Thiện.

Để giúp HTX phát huy hết tiềm năng thế mạnh của mình, TS. Nguyễn Mạnh Cường cho rằng cần phải sớm hoàn thiện pháp luật (Luật HTX 2012) và các luật khác có liên quan (Luật Thương mại, Luật Lâm nghiệp…) nhằm tạo điều kiện thông thoáng hơn, cởi mở hơn, ổn định hơn cho HTX sản xuất, kinh doanh.

Dẫn chứng về vấn đề này, TS. Cường cho biết tại Nghị định 193 hướng dẫn việc thành lập Luật HTX 2012. Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng có Thông tư 03 hướng dẫn về đăng ký HTX. “Thế nhưng việc đăng ký thành lập HTX kiểu mới vẫn còn phức tạp hơn so với thành lập doanh nghiệp, vì nội dung đăng ký nhiều hơn và quan trọng hơn là cần phải có phương án sản xuất kinh doanh, đăng ký ngành nghề kinh doanh…”, TS. Cường nói.

Còn theo ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT), để giải quyết một số vướng mắc mà HTX đang thực hiện theo Luật HTX 2012 gặp phải, trước mắt các Bộ, ngành liên quan cần bổ sung, sửa đổi một số văn bản quy phạm pháp luật, dưới Luật, đi đôi với tuyên truyền về mô hình HTX kiểu mới nhằm giúp các HTX vừa phát triển sản xuất kinh doanh, vừa đảm bảo mục tiêu phục vụ thành viên và phù hợp với thực tế.

Huyền Trang