Ngày 11/4/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi điền chủ và nông gia Việt Nam, tha thiết kêu gọi tham gia HTX nông nghiệp. Lời kêu gọi ấy khơi nguồn cho một phong trào kinh tế tập thể rộng khắp cả nước, đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của hệ thống HTX tại Việt Nam. Từ những năm 1950 – 1960, HTX trở thành mô hình sản xuất phổ biến, góp phần đáng kể vào việc huy động sức dân, phát triển nông nghiệp và ổn định xã hội.

Song song với sự lớn mạnh của phong trào HTX, các tổ chức đại diện và cơ quan quản lý HTX cũng lần lượt ra đời. Năm 1955, Ban Quản lý Hợp tác xã mua bán Việt Nam được thành lập, là tổ chức đầu tiên cấp quốc gia hỗ trợ khu vực HTX. Tiếp đó, năm 1961, Liên hiệp xã tiểu thủ công nghiệp Việt Nam được thành lập, mở rộng phạm vi điều phối sang lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp. Hai tổ chức này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp; hỗ trợ phát triển cho các HTX tiểu thủ công nghiệp trên phạm vi cả nước.

Tuy nhiên, bước vào thời kỳ đổi mới từ năm 1986, kinh tế thị trường dần hình thành, kinh tế hộ gia đình và kinh tế tư nhân được pháp luật công nhận, tạo ra thách thức lớn đối với mô hình HTX kiểu cũ đang loay hoay dưới sự điều tiết của cơ chế chính sách đã lạc hậu, không còn phù hợp, chưa được bổ sung, sửa đổi. Tại Hải Phòng cũng như nhiều địa phương khác, khu vực kinh tế tập thể rơi vào khủng hoảng. Nhiều HTX giải thể hoặc ngừng hoạt động, xã viên rút khỏi HTX, thiếu động lực gắn bó. Mô hình tổ chức và phương thức hoạt động cũ không còn phù hợp với bối cảnh mới. Đặc biệt, hệ thống tổ chức đại diện cho HTX cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Sau Nghị quyết số 16-NQ/TW ngày 15/7/1988 của Bộ Chính trị về giải thể các Liên hiệp HTX, Liên hiệp xã tiểu thủ công nghiệp thành phố Hải Phòng gần như bị tê liệt, tổ chức bộ máy tinh giản từ hơn 50 người xuống còn khoảng 10 cán bộ. Các HTX mất đi cơ quan đại diện, rơi vào tình trạng “trôi nổi”, không được hướng dẫn, hỗ trợ hay điều phối thống nhất.

Trước tình hình đó, các đồng chí lãnh đạo còn lại của Liên hiệp xã tiểu thủ công nghiệp thành phố Hải Phòng đã không buông xuôi. Trái lại, bằng sự tâm huyết, trách nhiệm và tầm nhìn chiến lược, các đồng chí đã chủ động tham mưu với Thành ủy, UBND thành phố nhằm tìm giải pháp mới cho khu vực kinh tế tập thể. Đề xuất thành lập một tổ chức đại diện phù hợp với cơ chế mới đã được đưa ra và nhanh chóng được chấp thuận.

Ngày 31/7/1990, Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng ban hành Quyết định số 715/QĐ-TCCQ về việc thành lập Hội đồng các Hợp tác xã và Cơ sở công nghiệp ngoài quốc doanh thành phố Hải Phòng. Trụ sở của Hội đồng được đặt tại số 37 Điện Biên Phủ, quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng. Ban Chấp hành lâm thời gồm 11 thành viên được chỉ định để điều hành tổ chức này trong giai đoạn đầu.

Việc thành lập Hội đồng các Hợp tác xã và Cơ sở công nghiệp ngoài quốc doanh vào thời điểm đó là một bước đi sáng suốt, thể hiện tinh thần đổi mới, sáng tạo và quyết tâm vượt khó của lãnh đạo thành phố. Trong bối cảnh Trung ương chưa có hướng dẫn cụ thể, Hải Phòng đã chủ động đi trước, tạo ra một mô hình tổ chức tiên phong để duy trì, củng cố và phát triển khu vực kinh tế tập thể. Thậm chí, tổ chức này ra đời còn sớm hơn cả Hội đồng Trung ương lâm thời các Doanh nghiệp ngoài quốc doanh (thành lập theo Quyết định số 409-CT ngày 18/12/1991 của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng).

Trong những năm tiếp theo, Hội đồng các Hợp tác xã và Cơ sở công nghiệp ngoài quốc doanh thành phố Hải Phòng không ngừng mở rộng phạm vi hoạt động, xây dựng Điều lệ, Quy chế hoạt động cho tổ chức; từng bước nâng cao chất lượng tổ chức, khẳng định vai trò nòng cốt trong việc bảo vệ quyền lợi và hỗ trợ phát triển cho các HTX, doanh nghiệp vừa và nhỏ, các cơ sở sản xuất ngoài quốc doanh. Hội đồng là cầu nối quan trọng giữa Đảng, Nhà nước, chính quyền địa phương các cấp và khu vực kinh tế tập thể, giúp triển khai các chính sách, định hướng phát triển phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của tình hình thực tiễn thành phố.

Đến tháng 6/1995, Đại hội đã thống nhất đổi tên tổ chức thành Hội đồng Liên minh các Hợp tác xã và Doanh nghiệp ngoài quốc doanh thành phố Hải Phòng, phù hợp với xu thế hội nhập và yêu cầu đổi mới. Dưới tên gọi mới, tổ chức tiếp tục giữ vai trò đại diện, hỗ trợ toàn diện cho các thành viên trong bối cảnh kinh tế thị trường, kinh tế tư nhân đang từng bước hình thành, được thừa nhận rõ nét hơn. Giai đoạn này, Hải Phòng thực hiện chiến lược phát triển đa ngành, đẩy mạnh sắp xếp lại các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, nông nghiệp và khai thác tối đa tiềm năng cảng biển. Các HTX không chỉ đảm bảo cung ứng lương thực, thực phẩm, các sản phẩm tiêu dùng, gia dụng… mà còn đóng vai trò quan trọng trong giải quyết việc làm, ổn định an sinh xã hội, huy động nguồn lực phục vụ phát triển thành phố. Nhiều cơ sở sản xuất, HTX, xí nghiệp tập thể mới được thành lập, góp phần huy động vốn trong dân, trong đơn vị để đầu tư, mua sắm vật tư, thiết bị, giải quyết việc làm cho người lao động, thương binh và con em các gia đình chính sách.

Bên cạnh đó, Hội đồng Liên minh cũng tổ chức nhiều lớp đào tạo kỹ năng, bồi dưỡng kiến thức về tin học, kế toán, triển khai các dự án quốc tế như VIE/87/003, VIE/94/109 góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho khu vực kinh tế tập thể. Đây là những hoạt động thiết thực giúp các HTX thích nghi với yêu cầu của nền kinh tế thị trường, tăng cường năng lực quản lý, điều hành và hội nhập.

Từ một tổ chức lâm thời được hình thành trong bối cảnh nhiều biến động, đến nay, Liên minh Hợp tác xã thành phố Hải Phòng đã và đang khẳng định vai trò là chỗ dựa vững chắc cho các HTX, doanh nghiệp và cơ sở kinh tế tập thể. Những giá trị nền tảng được đặt ra từ những ngày đầu thành lập vẫn tiếp tục được gìn giữ, phát huy, trở thành kim chỉ nam cho mọi hoạt động, định hướng phát triển bền vững trong tương lai.

Hơn ba thập kỷ kể từ ngày ra đời tổ chức tiền thân, dấu ấn tiên phong của Hải Phòng trong việc khôi phục, duy trì và phát triển khu vực kinh tế tập thể vẫn còn nguyên giá trị. Đó không chỉ là một thành quả về mặt tổ chức, mà còn là minh chứng cho bản lĩnh, trí tuệ và sự nhạy bén trong lãnh đạo, điều hành của thành phố Cảng trong thời kỳ chuyển mình mạnh mẽ của đất nước./.

Đ/c Đào Thị Kim Ngân – Nguyên Ủy viên Thành ủy
Nguyên Phó ban Kinh tế Ngân sách, Hội đồng nhân dân thành phố
Nguyên Chủ tịch Liên minh HTX thành phố Hải Phòng