Luật HTX sửa đổi 2003 ra đời đã góp phần thể chế hoá những quan điểm của Nghị quyết số 13, hội nghị trung ương 5 khoá 9 về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể.Tuy nhiên, sau gần 10 năm đi vào thực tế cuộc sống, Luật HTX NĂM 2003 đã bộc lộ những mặt hạn chế, thiếu sót cần thiết phải điều chỉnh, bổ sung nhằm thúc đẩykhối kinh tế tập thể phát triển mạnh, bền vững và đúng với bản chất của HTX.Chính vì vậy, Luật HTX sửa đổi năm 2012 đã được ban hành và có hiệu lực từ ngày 1/7/2013, thay thế cho Luật HTX năm 2003. Trong bối cảnh hiện nay, Luật HTX sửa đổi năm 2012 được kỳ vọng sẽ mang một luồng gió mới đến cho khu vực kinh tế tập thể vốn còn nhiều khó khăn, vướng mắc.
Cũng giống như các đơn vị khác, sau khi Luật HTX năm 2003 được ban hành, HTX nông nghiệp Tiền Phong đã chuyển sang làm dịch vụ. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này chỉ mang tính hình thức. Hàng nghìn hộ xã viên tham gia HTX chỉ dưới hình thức “đánh trống ghi tên”, không góp vốn, không có trách nhiệm và chắc chắn là không được thụ hưởng thành quả mà HTX mang lại. Cơ sở vật chất nghèo nàn, máy móc, thiết bị lạc hậu, thiếu vốn sản xuất kinh doanh, trình độ quản lý hạn chế, cùng vô vàn những khó khăn, yếu kém khác đã khiến cho mọi hoạt động của HTX chỉ còn là cầm chừng. Các dịch vụ nông nghiệp mà HTX đảm nhận cũng ngày một teo dần đi do không cạnh tranh được với tư thương. Việc trồng cây gì, nuôi con gì, tiêu thụ sản phẩm ở đâu… hoàn toàn phụ thuộc vào quyết định của các hộ xã viên, còn vai trò của HTX chỉ dừng lại ở việc tuyên truyền lịch thời vụ. Vì ngành nghề nghèo nàn, mang nặng tính công ích nên doanh thu thấp, lợi nhuận hàng năm chỉ đạt khoảng chục triệu đồng. Thu nhập của cán bộ ban quản lý HTX bình quân là trên dưới 1 triệu đồng/tháng và phải 6 tháng mới được thanh toán một lần.
Những khó khăn, bất cập của HTX nông nghiệp Tiền Phong không hề hiếm gặp mà ngược lại nó đã trở thành thực trạng chung của hầu hết không ít HTX nông nghiệp trên địa bàn thành phố. Đây là điều đáng để suy ngẫm, bởi sau 10 năm thực hiện nghị quyết trung ương 5 khóa 9 về phát triển kinh tế tập thể và cũng sau 10 năm Luật HTX năm 2003 đi vào cuộc sống, hàng trăm HTX nông nghiệp vẫn không thể bứt phá để đổi mới mình. Vấn đề đặt ra là việc tuyên truyền, phổ biến Luật HTX đã thực sự có hiệu quả hay chưa? Có một nghịch lý đang tồn tại khi không ít HTX khẳng định đã chuyển đổi hoạt động theo Luật HTX năm 2003 nhưng chính cán bộ chủ nhiệm HTX cũng không nắm bắt được Luật này có nội dung cụthể ra sao, thậm chí có người còn chưa một lần được cầm trên tay cuốn Luật HTX.
10 năm là khoảng thời gian đủ dài để một bộ Luật phát huy hiệu quả trong cuộc sống. Thế nhưng, có những HTX, 10 năm dường như vẫn chưa đủ để họ tìm hiểu, nghiên cứu Luật, nói gì đến việc áp dụng Luật vào thực tiễn. Trớ trêu hơn nữa, khi nhiều HTX chưa kịp chuyển đổi theo Luật HTX năm 2003 thì Luật HTX sửa đổi 2012 đã được ban hành và có hiệu lực từ ngày 1/7/2013.
Những hạn chế,thiếu sót, những quy định không còn phù hợp trong bối cảnh kinh tế hiện nay làn guyên nhân phải sửa đổi Luật HTX năm 2003. Cụ thể, Luật HTX năm 2003 chưa xác định được rõ địa vị pháp lý, bản chất của hợp tác xã, chưa quy định rõ bản chấtcủa hợp tác xã là phục vụ thành viên. Nguyên tắc quản lý dân chủ trong hợp tác xã là chưa rõ ràng. Các chính sách hỗ trợ phát triển hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã cũng chưa được quy định trong Luật.Về sở hữu tập thể với tài sản chung cũng chưa được làm rõ dẫn đến những tranh chấp khi giải thể HTX… Những hạn chế, thiếu sót này đã được điều chỉnh, bổ sungtrong Luật HTX sửa đổi năm 2012. Đến thời điểm này, Luật HTX năm 2012 đã có hiệu lực được gần 2 tháng, và nó đang được nhiều đơn vị kỳ vọng là sẽ góp phần giải quyết những khó khăn, bất cập của khu vực kinh tế tập thể.
Có thể nói, việc ban hành Luật HTX sửa đổi thay thế Luật HTX năm 2003 là việc làm cần thiết, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn hiện nay. Việc làm mới Luật sẽ góp phần đảm bảo khung pháp lý phù hợp với bản chất của mô hình kinh tế HTX, tạo điều kiện thúc đẩy các HTX phát triển bền vững trong môi trường kinh doanh cạnh tranh công bằng và bình đẳng. Trên địa bàn thành phố nói riêng, cả nước nói chung lâu nay vẫn xảy ra tình trạng không ít đơn vị hoạt động theo mô hình doanh nghiệp nhưng núp dưới danh nghĩa là HTX. Những HTX này chỉ hướng tới mục tiêu lợi nhuận cho một hoặc vài người đứng đầu đơn vị mà không chú trọng tới lợi ích của xã viên tham gia. Có tình trạng này là do các đơn vị muốn lợi dụng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ của Nhà nước dành chokhu vực kinh tế tập thể. Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian hoạt động, nhiều đơn vị đã phải chuyển sang các loại hình doanh nghiệp khác. Với các quy định chặt chẽ của Luật HTX sửa đổi năm 2012, chắc chắn sẽ có thêm nhiều HTX hoạt động không đúng bản chất của kinh tế tập thể buộc phải giải thể hoặc chuyển đổi mô hình hoạt động. Thiết nghĩ, đây là việc làm cần thiết để kinh tế tập thể nói chung, HTX nói riêng có được vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, đảm bảo quyền và lợi ích cho hàng chục triệu xã viên, đặc biệt là người nông dân trong cả nước.
Với nhiều điểm mới, Luật HTX năm 2012 hướng tới mụctiêu khuyến khích và phát triển mô hình HTX kiểu mới, đồng thời định hướng phát triển các HTX hiện có hoạt động theo đúng bản chất của mô hình kinh tế hợp tác xã. Luật HTX sửa đổi năm 2012 đã chính thức có hiệu lực thi hành từ 1/7/2013. Đây là mốc quan trọng đánh dấu sự thay đổi trong hoạt động của các đơn vị kinh tế tập thể mà nòng cốt là HTX. Vấn đề đặt ra hiện nay là việc triển khai thựchiện Luật sẽ được tiến hành ra sao để Luật giúp các đơn vị phát huy hiệu quả sản xuất kinh doanh và mang lại lợi ích cho thành viên tham gia HTX… Với chức năng,nhiệm vụ của mình, Liên minh HTX và DN thành phố đã sẵn sàng cho việc đưa LuậtHTX năm 2012 vào cuộc sống, như xây dựng kế hoạch tuyên truyền, phổ biến Luật, kế hoạch đào tạo, tập huấn cho đội ngũ cán bộ chủ chốt các HTX về toàn bộ nội dung của Luật HTX mới để họ có cái nhìn tổng quát về Luật, từ đó tìm ra hướng phát triển cho HTX mình.
Báo cáo tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa 9 về kinh tế tập thể đã chỉ rõ: kinh tế tập thể chưa thoát khỏi yếu kém kéo dài, tốc độ tăng trưởng thấp, cơ sở vật chất nghèo nàn, trình độ công nghệ lạc hậu, năng lực quản lý hạn chế. Đặc biệt, HTX không tạo được niềm tin cho bàcon nông dân về hiệu quả của mô hình kinh tế HTX, việc có tham gia HTX hay không cũng không cho thấy sự khác nhau về quyền lợi. Có rất nhiều nguyên nhân dẫnđến thực trạng yếu kém này của kinh tế tập thể, trong đó phải kể đến việc Luật HTX năm 2003 chưa thực sự đi vào cuộc sống. Không thể phủ nhận những lợi ích mà Luật HTX năm 2003 mang lại cho khu vực HTX song cũng phải thẳng thắng thừa nhận rằng,việc triển khai Luật này còn mang nặng tính phong trào, số lượng HTX thực sự hoạt động theo Luật còn rất hạn chế, còn lại phần lớn là chuyển đổi theo kiểu “bình mới rượu cũ”.
Khi Luật HTX năm 2012 có hiệu lực thi hành, hàng trăm HTX và tổ hợp tác trên địa bàn thành phố phải chuyển đổi mô hình hoạt động theo Luật mới. Kéo theo đó, quyền lợi của hàng nghìn xã viên sẽ bị tác động. Tuy nhiên, vấn đề tác động theo chiều hướng nào lại phụ thuộc vào việc Luật sẽ được triển khai thực hiện ra sao. Với rất nhiều điểm mới, Luật HTX năm 2012 được kỳ vọng sẽ mang lại sự hồi sinh cho khu vực kinh tế tập thể vốn đang tồn tại không ít khó khăn, bất cập. Sự kỳ vọng này là có cơ sở, song nó sẽ khó có thể thành hiện thực nếu như việc thi hành Luật không được triển khai hiệu quả.
(Ban biên tập chuyên đề Kinh tế, Đài PT-TH Hải Phòng và Liên minh HTX và DN TP Hải Phòng)
