Quy định về chống phá rừng của Liên minh Châu Âu hay các quy định trong chứng nhận hữu cơ của Hoa Kỳ, Châu Âu… tưởng chừng như đang gây khó khăn trong sản xuất, xuất khẩu một số mặt hàng nông sản của Việt Nam với nhiều quy định khắt khe. Nhưng cũng mở ra những cơ hội thu hút nông hộ, hộ cá thể tham gia HTX để phát triển những chuỗi giá trị hàng hóa bền vững, đáp ứng các yêu cầu của quy định này.
Quy định của EU về chuỗi cung ứng không gây phá rừng và suy thoái rừng (gọi tắt là EUDR) được ban hành tháng 6/2023 và bắt đầu áp dụng từ ngày 31/12/2024 với cá nhấn, tổ chức và từ 30/6/2025 sẽ áp dụng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Sẵn sàng thích ứng
Quy định này đưa ra với mục tiêu không nhập khẩu, tiêu thụ các sản phẩm và hàng hóa gây mất rừng, suy thoái rừng. EUDR được đề xuất nhằm vào những mặt hàng có tác động lớn đến nạn phá rừng. Trong đó, Việt Nam có 3 nhóm ngành bị tác động chính, đó là gỗ, cao su và cà phê (kim ngạch xuất khẩu 3 mặt hàng này sang EU mỗi năm trên 2,5 tỷ USD).
Theo đó, quy định này khiến các đơn vị sản xuất phải tốn thêm các chi phí phục vụ cho thủ tục truy xuất nguồn gốc và chứng nhận EUDR. Song song với đó, các nông sản của Việt Nam sẽ bị cạnh tranh với chính những mặt hàng cùng loại của các quốc gia khác đã sẵn sàng tuân thủ đầy đủ EUDR.
Hay với quy định hữu cơ mới của châu Âu RE 848/2008, nhiều quy định mới đưa ra được đánh giá là nghiêm ngặt và chặt chẽ hơn.
 |
|
Nhiều HTX sẵn sàng thích ứng với những quy định xuất khẩu mới của thị trường EU. |
Ông Lê Quý Hòa Bình, Quản lý chứng nhận nông nghiệp, Công ty TNHH Control Union Việt Nam cho biết với quy định mới, không chỉ đơn vị tham gia sản xuất mà cả đơn vị buôn bán (môi giới hàng hóa, thương nhân, nhà xuất nhập khẩu), đơn vị bán hàng online cũng phải có chứng nhận hữu cơ thì mới thuận lợi trong buôn bán sản phẩm này tại châu Âu.
Điều này là bởi thị trường này muốn tránh tình trạng gian lận thương mại, tránh tình trạng mua nông sản về chế biến bán lại gây khó khăn trong xác minh nguồn gốc của sản phẩm.
Có thể thấy, những quy định mới như EUDR hay quy định về sản xuất hữu cơ châu Âu đang ngày càng chặt chẽ, nghiêm ngặt hơn. Nhưng, mục tiêu của những quy định này là hướng đến sản xuất bền vững hơn. Và khi sản xuất bền vững hơn thì không chỉ mang lại hiệu quả lâu dài về môi trường, mà còn lại lại hiệu quả cho chính người làm ra sản phẩm.
Chính vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng các quy định này sẽ góp phần làm minh bạch nguồn gốc của sản phẩm hàng hóa. Nếu HTX, doanh nghiệp xác định sản xuất kinh doanh nghiêm túc, hướng tới phục vụ xuất khẩu ngay từ đầu thì sẽ có nhiều lợi thế, cơ hội hơn.
Ông Nguyễn Xuân Thao, Giám đốc HTX Cà phê Bích Thao (Sơn La) cho biết từ vùng trồng đến cơ sở chế biến của HTX đều đạt các chứng nhận cần thiết. HTX cũng xác định rõ vùng trồng, địa điểm trồng theo vị trí địa lý và đảm bảo thời gian trồng không liên quan tới việc phá rừng.
Quá trình lưu trữ hồ sơ, thông tin về sản xuất, tiêu chuẩn, quy chuẩn áp dụng theo pháp luật trong nước cũng được HTX Bích Thao thực hiện nghiêm túc. Việc cấp mã số vùng trồng cũng có ý nghĩa trong việc cung cấp thông tin chứng minh nếu gắn được cả không gian, thời gian của từng cây trồng. Do đó, HTX tự tin để thích ứng với cả quy định EUDR hay hữu cơ mới của thị trường EU.
Thu hút hộ cá thể vào HTX
Một điều có thể nhận ra là đối với quy định EUDR, để có thể truy xuất được nguồn gốc hàng hóa nghiêm ngặt khi sản xuất trên đất rừng, bắt buộc người sản xuất phải sản xuất theo quy trình có chứng nhận và theo chuỗi giá trị hàng hóa. Để làm được điều này, các chuyên gia cho rằng hộ nông dân đơn lẻ chỉ có thể tham gia các HTX thì mới thuận lợi trong đáp ứng các quy định khắt khe trong EUDR và tuân thủ pháp luật của chính quốc gia đó.
Ông Virginjius Sinkevicius Ủy viên của Liên minh Châu Âu về Môi trường, Biển và Thủy sản, cho biết thực chất các hộ dân sản xuất nhỏ lẻ không đưa sản phẩm của họ vào thị trường Liên minh Châu Âu thì không phải chịu trách nhiệm pháp lý trực tiếp. Tuy nhiên, các đối tác kinh doanh với hộ cá thể này, như bên thu mua nông sản (HTX, doanh nghiệp) chính là đối tượng phải chịu trách nhiệm pháp lý trực tiếp khi không đáp ứng được các quy định của thị trường châu Âu.
Mặt khác các doanh nghiệp có thể liên kết với các hộ dân và yêu cầu họ cung cấp thông tin về sản xuất, nhất là thông tin về lô đất, để hoàn thành nghĩa vụ của họ theo quy định. Nhưng doanh nghiệp làm việc với nông dân cũng phát sinh những khó khăn như khó tìm được diện tích sản xuất trên quy mô lớn, khó đồng bộ được quy trình sản xuất dẫn tới khó xác định được tính minh bạch về nguồn gốc của sản phẩm.
Để giải quyết được bài toán này, việc thu hút nông dân vào các HTX được cho là phương án tối ưu để phát huy vai trò của nông dân trong liên kết để xây dựng và thực hiện chuỗi giá trị hàng hóa, qua đó họ có thể tham gia trực tiếp hơn vào chuỗi cung ứng. Điều này bảo đảm sự công bằng về giá cả cho họ vì khi làm thành viên HTX và thực hiện đóng góp vốn, chắc chắn họ sẽ được hưởng những lợi thế trong thu mua so với những nông hộ nằm ngoài HTX.
Và HTX là một đơn vị kinh tế tập thể có tư cách pháp nhân, có nội quy, quy định rõ ràng trong sản xuất. Điều này sẽ giúp phát triển một chuỗi giá trị có khả năng truy xuất nguồn gốc và minh bạch hơn, từ đó có thể hỗ trợ chính những nông dân này tiếp cận những thị trường mới và tập trung hơn vào sản xuất sản phẩm theo hướng bền vững.
Khi hộ cá thể vào HTX và chú trọng vào sản xuất bền vững, họ có thể hưởng lợi từ các hoạt động hỗ trợ kỹ thuật và tăng cường năng lực thông qua quá trình làm việc và trao đổi thông tin với các đối tác kinh doanh.
“Các hộ hộ cá thể, hộ sản xuất nhỏ lẻ hoàn toàn có thể tham gia các sáng kiến cấp quốc gia đang được thực hiện, cũng như các hoạt động của HTX về truy xuất nguồn gốc và thông tin vị trí địa lý, chỉ cần đảm bảo cung cấp thông tin theo các yêu cầu tại Điều 9 trong Quy định EUDR”, ông Virginius Sinkevicius cho biết.
Còn ông Lê Quý Hòa Bình cho biết, theo quy định hữu cơ cũ của thị trường châu Âu, nông hộ, nhóm hộ đơn thuần nếu bảo đảm các quy định vẫn có thể xuất khẩu. Nhưng nay, quy định mới yêu cầu, nông dân hoặc nhóm nông dân phải tham gia một tổ chức của một pháp nhân khác. Điều này tức là hộ cá thể, nông dân trước đây sản xuất đơn lẻ thì vào HTX, hoặc tự thành lập HTX chứ không phải doanh nghiệp thì mới được chứng nhận hữu cơ.
Chính vì vậy, cần khuyến khích nông hộ, người dân vào HTX để được chứng nhận hữu cơ Châu Âu, Mỹ.
Theo thống kê của Liên minh HTX Việt Nam, cả nước hiện có khoảng 20.000 HTX nông nghiệp. Các HTX này mới chỉ thu hút được khoảng 31% tổng số hộ nông lâm thủy sản cả nước (9,10 triệu hộ).
Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT), cho biết những nước ở châu Âu có đến 60-70% lượng nông sản làm ra đi qua HTX ra thị trường. Còn ở Việt Nam, tỷ lệ này chỉ đạt khoảng 15%. Như vậy, Việt Nam đang thiếu liên kết, tổ chức lại nông dân làm ăn theo HTX.
Do đó, các quy định về quy trình sản xuất, xuất khẩu của các nước dù thay đổi liên tục nhưng có điểm chung là đang đề cao vai trò của tính liên kết thông qua mô hình HTX. Dó đó, Việt Nam cần coi đây là nền tảng để phát triển liên kết sản xuất, thu hút người dân vào HTX.
Huyền Trang – Tạp chí Kinh doanh
